در این گزارش، ابتدا با هدف روشن‌ سازی چارچوب مفهومی، به بررسی مبانی نظری حاکم بر مشاغل سخت و زیان‌ آور پرداخته می‌ شود. سپس تجربه چهار کشور منتخب بلغارستان، ایتالیا، یونان و اسپانیا در زمینه طراحی و اجرای سازوکارهای بازنشستگی ویژه این مشاغل، از منظر منطق شکل‌گیری، نحوه پرداخت مزایا و الگوی تأمین مالی آن‌ ها، مورد تحلیل تطبیقی قرار می‌ گیرد. در ادامه، با تکیه بر شکاف‌ های موجود میان وضعیت کنونی ایران و استانداردهای بین‌ المللی در حوزه سیاست‌ گذاری مشاغل سخت و زیان‌ آور، به‌ ویژه در شرایط جنگی و بحران، نظام حمایتی موجود نقد و ارزیابی می‌ شود. نهایتاً، با نگاهی دقیق و تحلیلی، مؤلفه‌ های اصلی یک چارچوب حقوقی مطلوب و کارآمد برای سامان‌ دهی این حوزه، با رویکردی آینده‌نگر و عدالت‌ محور، پیشنهاد خواهد شد.

In this report, the theoretical foundations governing arduous and hazardous occupations are first examined with the aim of clarifying the conceptual framework. Then, the experiences of four selected countries—Bulgaria, Italy, Greece, and Spain—in designing and implementing special retirement mechanisms for these occupations are analyzed comparatively, focusing on the logic of their formation, the method of benefit distribution, and their financing models. Subsequently, drawing on the existing gaps between Iran’s current situation and international standards in the field of policies for arduous and hazardous occupations—particularly under wartime and crisis conditions—the current support system is critiqued and evaluated. Finally, through a precise and analytical approach, the key components of an effective and equitable legal framework for organizing this domain, with a future-oriented and justice-centered perspective, will be proposed.