مطالعات فضای کسب و کار در افق 2030 و 2050 بیانگر آن است که بالاترین نرخ تحقیق و توسعه و نوآوری و سرمایه گذارای متوجه حوزه‌های مرتبط با اکوسیستم اینترنت (داده، ارتباطات و اشیاء) و پس از آن حوزه بهداشت و درمان است. ظهور پرشتاب نوآوری‌ها در هوش مصنوعی توجه بیشتری را به کاربردهای این علم در نوآوری‌های دارویی و پزشکی مبذول داشته است.

زنجیره تامین دارو در جوامع مختلف توسعه یافته و در­حال توسعه یکی از پیچیده‌ترین زنجیره‌های تامین کالا با خدمات تخصصی است. ملاحظات، مقررات علمی، اخلاقی و حقوقی که باید در کشف و به کارگیری مولکول‌های جدید به کار گرفته شود تا مقررات پیچیده حاکم بر تولید، نگهداری و حمل داروها با رعایت استانداردهای دمایی، رطوبت، نور، دوره نگهداری و ... که می‌تواند در مناطق جغرافیایی مختلف استانداردهای متفاوتی را تحمیل و الزام به اجرا کند، باید همواره مد نظر قرار گیرد.

داروسازی پیش قراول بهره برداری از علوم کامپیوتر

یکی از حوزه‌هایی که در تحقیق و توسعه مدیون پیشرفت‌های علم و دانش کامپیوتر است، علم داروسازی است. بنابراین داروسازی را باید پیش قراول بهره برداری از دانش سخت افزاری و نرم افزاری علم کامپیوتر دانست. چنانچه طی 40 سال گذشته از این دانش برای جایگزین یا کم رنگ کردن ارتباط پزشک و داروساز با بیمار بهره‌برداری شده است. البته حوزه خدمات پزشکی و داروسازی که آخرین حلقه آن تماس و محاوره با پزشک و داروساز است را به راحتی نمی‌توان با ماشین جایگزین کرد.

از این رو لازم است ملاحظاتی با هدف پرهیز از به مخاطره انداختن سلامت و جان بیماران مدنظر سیاستگذاران قرار گیرد:

ملاحظات قانونی: ایران یکی از پیشرو‌­ترین کشورها در قانون‌مندی نظام سلامت است. اولین قانون در ایران قدمتی بیش از 100 سال دارد. زمانی که در سال 1955 (1334 هجری شمسی) قانون مقررات امور پزشکی و دارویی به تصویب مجلس شورای ملی رسید؛ بسیاری از کشورها از جمله برخی از کشورهای اروپایی تا آن زمان قانون مدونی برای امور پزشکی و دارویی نداشتند، اما ایران صاحب قانون شد و این قانون با اصلاحات بعد آن مهمترین و اصلی‌ترین قانون حاکم بر امور پزشکی و داروسازی کشور بوده است.

عرضه اینترنتی دارو با تاکید بر ملاحظات قانونی، علمی و اخلاقی

اساس و بنیاد چگونگی شکل­گیری موسسات پزشکی و دارویی در ماده یک قانون آمده و همانگونه در متن آن آورده شده، ایجاد هرگونه موسسه پزشکی و دارویی مستلزم اخذ مجوز از وزارت بهداشت است و در مواد بعدی قانون (ماده 20) کمیسیون‌هایی را مامور بررسی صلاحیت موسسین و صدور مجوز تاسیس کرده است. واضح و مبرهن است که موسساتی که متقاضی مشارکت در ارائه خدمات دارویی در بخشی از زنجیره تامین دارو هستند نیز، مشمول این قانون بوده و باید ضوابط و مقررات حاکم بر موسسات پزشکی و دارویی در مورد آنها اعمال شود. از این­رو غفلتی که در تدوین آیین‌نامه عرضه و حمل دارو از طریق سکوهای کسب و کار اینترنتی شده، باید اصلاح شود.

چگونه ممکن است بخشی از خدمات دارویی و زنجیره تامین دارو را به موسساتی که هیچگونه صلاحیت حرفه‌ای و علمی ندارند، سپرد؟ از طرف دیگر صیانت از اطلاعات بیماران به خصوص وقتی این اطلاعات در سکوهای اینترنتی تجمیع می‌شود، چالش جدی حتی برای کشورهای توسعه یافته است، از این رو آن­ها در به­کارگیری سکوهای اینترنتی در زنجیره تامین دارو ملاحظه و محدودیت‌های زیادی را قائل شده‌اند. این دغدغه در کشورهای در حال توسعه با توجه به اینکه زیرساخت‌های مطمئنی در مورد صیانت از داده‌های بیماران و گروه پزشکی و دارویی ندارند و مورد سوء استفاده سودجویان و سوداگران با رویکردهای بازاریابی و سوداگری قرار می‌گیرند، مطرح است و یکی از مهمترین موانع محسوب می‌شود.

ملاحظات علمی: باید توجه داشته باشیم «دارو» یک کالا نیست؛ اگرچه به تمام مولکول‌هایی که ساختار شیمیایی، بیولوژیک و یا طبیعی دارند و برای پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند، دارو نام می دهند؛ این مولکول‌ها از نظر معیارها و شاخص‌های فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیک و ... یکسان نیستند. پایداری، حفظ اثر، اثرات ناخواسته و یا سمی آنها در شرایط مختلف، در جمعیت‌های مختلف و ... متفاوت است. پزشک و داروساز آموزش‌های پیچیده و طولانی را در دانشگاه و پس از آن در دوره‌های بازآموزی فرا می‌گیرند تا در انجام وظایف علمی خود خبره و کارآمد شوند.

قانون گذار در سطح ملی و بین‌المللی این مراقبت را مدنظر قرار­داده و لذا شاهدیم تمام کشورهای دنیا به خصوص کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه قوانین سخت‌گیرانه‌ای را شامل موسسات فعال در حوزه‌های پزشکی و دارویی می‌کنند.

داروهای تقلبی از مهمترین دغدغه‌های سیاستگذاران سلامت

کشورهایی که از نظر زیرساخت‌های مطمئن در مورد تضمین کیفیت داروها در چرخه توزیع هستند، همواره نگران آسیب دیدن کیفیت داروها در زنجیره‌های توزیع خارج از اشراف وزارت بهداشت هستند، از طرف دیگر نگرانی از داروهای تقلبی یکی از مهمترین دغدغه‌های سیاستگذاران سلامت در سطح ملی و بین المللی است.

سازمان جهانی سلامت معتقد است که در استفاده از تکنولوژی‌های نوین در حوزه سلامت نباید تعجیل کرد و استفاده از فنآوری‌های نوین به مرور و آن هم با داروها و خدمات کم خطرتر را آغاز کرد.

از دیگر توصیه‌های علمی سازمان جهانی سلامت، یکپارچگی خدمات نظام سلامت تحت تولیت سازمانی واحد است که در حال حاضر در اغلب کشورها از جمله ایران، وزارت بهداشت است. قطع این زنجیره یکپارچه و کمرنگ کردن تولیت و یکپارچگی می‌تواند مخاطره آمیز باشد.

ملاحظات اخلاقی: اخلاق در حوزه پزشکی و داروسازی بخشی جداناپذیر از حرفه است. از یونان باستان که قسم‌نامه بقراط الزامی برای ورود به رشته پزشکی شد، تاکنون علم اخلاق پزشکی بخشی از آموزش پزشکی و خدمات حرفه‌ای شده است.

پزشکان و داروسازان و دیگر حرف پزشکی در زمان فراغت از تحصیل و آغاز به­کار مکلفند قسم‌نامه‌ای را قرائت و امضاء کنند که حاوی تعهداتی است، این تعهدات به­طور خاص به مراقبت از بیماران، آسیب نرساندن به آن­ها، رعایت حریم شخصی بیمار، صیانت از اطلاعات او، پرهیز از افشای اطلاعات بیماران، اطمینان از اینکه مداخلات ایشان به نفع بیمار است، تعهد به پرهیز از القای تقاضا و مراقبت مالی از بیماران اشاره دارد.